«Шанхай руху» – кызматташтык менен өнүгүүнүн көпүрөлөрү

Кыргызстандын борборунда “Шанхай руху: ШКУ алкагында өз ара пайдалуу кызматташтык жана туруктуу өнүгүү көпүрөлөрү” аттуу илимий-тажрыйбалык конференция болуп өттү. Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу Стратегиялык демилгелер улуттук институту (НИСИ) тарабынан Кытай Эл Республикасынын Кыргызстандагы Элчилигинин колдоосу менен уюштурулган бул иш-чарага мамлекеттик органдардын, дипломатиялык корпусунун, эксперттик жана ишкер чөйрөлөрдүн өкүлдөрү, ошондой эле эл аралык аналитиктер катышты. Бул жыйын Шанхай кызматташтык уюмунун (ШКУ) түзүлгөнүнүн 25 жылдык мааракесине арналды жана 2026-жылы ШКУга төрагалык кылууга даярданып жаткан Кыргызстан үчүн маанилүү даярдык кадамы болуп калды.

Конференциянын негизги максаты – азыркы геосаясий процесстерди эксперттик деңгээлде талдоо жана жаңы шарттарда кыргыз-кытай кызматташтыгын өнүктүрүү боюнча практикалык сунуштарды иштеп чыгуу болгон. Жыйында негизинен Кыргызстан менен Кытайдын ШКУ алкагындагы өз ара аракеттенүүсү, санариптик трансформация, жакырчылыкты кыскартуу жана инновациялык өнүгүү маселелери талкууланды. Катышуучулар инфраструктуралык жана технологиялык өнөктөштүктүн келечегин, эки өлкө ортосундагы келишимдик-укуктук базанын абалын талдап, стратегиялык өнөктөштүктү чыңдоо боюнча сунуштарды беришти. Ошондой эле Кытайдын жакырчылыкты кыскартуу, мамлекеттик башкарууну реформалоо жана кызмат көрсөтүүлөрдү модернизациялоо жаатындагы ийгиликтүү тажрыйбасын Кыргызстанда ыңгайлаштырууга өзгөчө көңүл бурулду.

Узгулук сөзүндө Кыргыз Республикасынын Президентине караштуу Улуттук стратегиялык демилгелер институтунун директору, Министрлер Кабинетинин Төрагасынын орун басары Аяз Баетов глобалдык өзгөрүүлөр шартында эксперттик диалогдун стратегиялык маанисине токтолду. Анын айтымында, Кыргыз Республикасынын 2026-жылы ШКУга төрагалык кылууга даярданып жаткан шартында конференциянын темасы өзгөчө актуалдуулукка ээ болуп, Уюмга мүчө мамлекеттер үчүн жаңы мүмкүнчүлүктөрдү чагылдырат.

Баетов аналитикалык борборлордун кызматташуу күн тартибин түзүүдөгү ролу күчөп жатканын белгилеп, келээрки жылы Кыргызстанда ШКУга мүчө мамлекеттердин аналитикалык борборлорунун эл аралык форуму өтөрүн маалымдады. Ушуга байланыштуу региондук стартаптарды өнүктүрүү, IT-экспортту көбөйтүү жана глобалдык рынокторго чогуу чыгууну көздөгөн Борбордук Азиянын технопарктарынын Альянсын түзүү демилгеси сунушталды.

Кыргызстандагы Кытай Элчиси Лю Цзянпин өз сөзүндө «Шанхай рухунун» принциптери – өз ара ишеним, теңдик, маданий ар түрдүүлүктү урматтоо жана жалпы гүлдөп-өнүгүүгө умтулуу – кызматташтыктын башкы багыты болуп кала берерин баса белгиледи. «“Шанхай рухунун” принциптерин ырааттуу кармануу ШКУ өлкөлөрүнө орток тагдырдын тыгыз коомчулугун биргелешип курууга шарт түзөт», – деп белгиледи Элчи айым жана Кыргызстан менен Кытайдын ортосундагы достук байланыштарды мындан ары чыңдоого чакырды.

Саясат таануучу Эмил Жураев азыркы дүйнөлүк жагдай эл аралык кызматташтык үчүн жаңы ыкмалар керектигин айтты. Ал Кытай тарабынан жакында сунушталган Глобалдык өнүгүү демилгеси, Глобалдык коопсуздук демилгеси жана Глобалдык цивилизация демилгеси сыяктуу концептуалдык сунуштарга көңүл буруп, бул демилгелер адилеттүү, тынч жана гүлдөп-өнүккөн дүйнөнү курууга багытталган бүтүн көз карашты сунуштай турганын белгиледи. «Борбор Азия өлкөлөрү бул принциптердин реалдуулукта акырындап ишке ашып жатканын көрсөтүүдө – региондогу мамлекеттер бири-бири жана Кытай менен түшүнүшүп, кызматташуу аркылуу адамзаттын орток келечегин курууда үлгү боло алышат», – деди Э. Жураев.

Мамлекеттик башкаруунун натыйжалуулугун жогорулатып, аны жакырчылыкты кыскартуунун куралы катары пайдалануу конференциядагы негизги талкуу темаларынын бири болду. Эксперт Шерадил Бактыгулов ШКУ 25 жыл ичинде «жандуу, өсүп жаткан түзүмгө айланып, жакырчылыкты кыскартуу аракеттеринин магнитине» айланганын белгилеп, уюм алкагында өлкөлөрдү Туруктуу өнүгүү максаттарына жетүү жолунда бириктирип жатканын билдирди. Ал Кытайдын өтө жакырчылыкты жоюудагы жетишкендигине – бул мамлекет БУУнун 2030-жылга карата жакырчылыкты кыскартуу максатын мөөнөтүнөн он жыл мурда аткарганына – жана ШКУнун алкагында жакырчылыкка каршы күрөш боюнча тажрыйба бөлүшүүнүн маанисине токтолду. Талкуу маалында Кыргызстанда мамлекеттик башкаруу системасын бюрократиясыздандыруу жана санариптештирүү багытында чечкиндүү кадамдар жасалып жатканы белгиленди: административдик жол-жоболор жөнөкөйлөтүлүп, бизнес каттоодон баштап ар кыл маалымкаттарды алууга чейинки негизги кызматтар электрондук форматка өткөрүлүүдө. Мисалга, ишкерлер үчүн отчёттук формалардын саны эки эсеге (246дан 119га) кыскарып, бюрократиялык түйшүк кыйла жеңилдетилди. Спикерлердин баамында мындай реформалар жарандардын жашоо сапатын жакшыртып, туруктуу өсүүнүн пайдубалын түптөйт.

Санариптик трансформация жана инновациялар боюнча сессияда финтехти жана электрондук коммерцияны өнүктүрүүгө өзгөчө көңүл бурулду. Prime Finance краудфандинг финтех-платформасынын негиздөөчүлөрүнүн бири Александр Хван финансылык технологиялар менен санариптик активдерди «бүткүл аймак үчүн жаңы өсүү чекити» деп мүнөздөдү. Анын айтымында, Кыргызстан жана Кытай күчтөрүн бириктирип, ШКУ алкагында бул тармакта лидер болуп, башка өлкөлөргө үлгү боло турган өзгөчө санариптик экосистеманы түзө алышат.

Конференциянын жүрүшүндө Кыргызстан менен Кытайдын ортосунда санариптик юань (e-CNY) аркылуу өз ара эсептешүү боюнча пилоттук долбоорду ишке киргизүү жана кытай төлөм сервистерин (Alipay, WeChat Pay) кыргыз финтех-тиркемелерине интеграциялоо сунуштары айтылды. Ошондой эле биргелешкен блокчейн-платформаны түзүү, Бишкек шаарында финтех коопсуздугу боюнча аймактык компетенция борборун ачуу жана ШКУ мейкиндигинде санариптик каржылык инструменттерди жөнгө салууну шайкештештирүү демилгелери көтөрүлдү.

Стартап экосистемасын өнүктүрүү маселеси да өзүнчө талкууланды. Бишкектеги “Технопарк” IT-хабынын башкаруучу директору Айдай Исмаилова Кытай менен кызматташуу Кыргызстандагы инновациялык өнүгүүнү тездетүүгө өбөлгө болорун белгиледи. Анын айтымында, Кытайдын технологиялык экосистемасы кыргыз стартаптары үчүн менторлук колдоодон тартып инвестиция жана жаңы рынокторго чыгууга чейинки эбегейсиз мүмкүнчүлүктөргө жол ачат. «Биз Кытайды өлкөбүздүн инновациялык чөйрөсүн өнүктүрүүдөгү негизги стратегиялык өнөктөш деп эсептейбиз. Эгер мамлекет, бизнес, жогорку окуу жайлар жана эл аралык өнөктөштөр күч-аракеттерин бириктирсе, анда жакынкы келечекте “Кыргызстандык стартап” өлкөбүздөн тышкары да сапаттын жана инновациянын символуна айланат», – деди А. Исмаилова. Ал кыргыз жана кытай технопарктары менен университеттеринин ортосунда түз байланышты жолго коюу, кытайлык менторлордун катышуусунда биргелешкен стартап форумдарды жана акселерациялык программаларды өткөрүү, ошондой эле Кыргызстанды аймакка инновацияларды ылайыкташтыруунун “сыноо аянтчасына” айландыруу үчүн өлкөдө кытай IT компанияларынын өкүлчүлүктөрүн ачуу сыяктуу конкреттүү кадамдарды сунуштады. Конференциянын жыйынтыгында ШКУ алкагында Кыргызстан менен Кытайдын көп деңгээлдүү өз ара аракеттенүүсүн кеңейтүү боюнча практикалык сунуштар топтому НИСИ тарабынан иштелип чыкмакчы. Бул сунуштар – санариптик интеграцияны тереңдетүү, стартап демилгелерин колдоо, мамлекеттик башкаруу реформаларын илгерилетүү жана гуманитардык алмашууларды күчөтүү боюнча – кыргыз-кытай ар тараптуу стратегиялык өнөктөштүгүн андан ары бекемдөөгө багытталган. Жыйын Кыргызстан менен Кытайдын “Шанхай руху” принциптерине берилгендигин жана региондун туруктуу өнүгүүсү менен гүлдөп-өсүшү үчүн биргелешип иштөөгө даярдыгын айгинеледи. Конференцияда сунушталган эксперттик тыянактар жана демилгелер 2026-жылы Кыргызстаныбыздын ШКУга төрагалык кылууга даярдыгынын бир бөлүгүнө айланмакчы